ناساندني شارستانهکاني پارغژزگاي کوردووستان
شارستاني سنه
سنه ناوهندي ئهم شارستانه و ناوهندي پارغژزگاي کوردووستانه که له دۆرينگي 520 کيلوومهتري باشووري ڕۆژاواي تاران له ڕهوگهي قيلهتاوي مياندواو – کرماشان جغژگر بوه . شاري سنه له ناوچهي کوردووستان به بۆنهي کوغژستاني بوون ودارا بووني دهشت وقشڵاخ وچۆم ههردهم هۆي کغژشان و ههڵمژاني عهشايهري کۆچهر بوه .
پغژوهندي ئهم شاره وناوچه هاوسغژکاني لهگهڵ ئوستووره پاڵهوانيه ئارياييهکان بايهخي پغژ داوه . ئهم شاره له پغژشوودا له سهر چغايغژکي گهورهر له قهراغي چۆمي قشڵاخ به ناوي " پياڵکهي توش نهوزهر" جغژگر بوه . قهڵاي ( دغژژ) حهسهن ئاوا که دغژژي ساساني بوه نزيکي ئهم شاره بوه و ههردهم وکوو سپاخانه يغژک بۆ پشتگيري لهم شاره کاري دهکرد .
شاري کۆن و بهتهمهني " سنه دغژژ" دهبغژ به هۆي بوومهلهرزه وهغژرشي مهغوول کاول بوو وههتاکوو سهردهمي سهفهوي وهکوو دغژهات وگوندغژ به ژياني خۆي درغژژهي دا .
ناوهندي ميري ئهم شاره دواي کاول بووني بۆ قهڵاي حهسهن ئاوا گوغژزرايهوه . شاري نوغژ سنه له سهردهمي سهفهوي و له ههيامي (ڕۆژگاري) شاسهفي له ساڵي 1046 ه . ق به دهست سلغژمان خاني ئهردهڵان بناغهداربوو. سلغژمان خاني ئهردهڵان ناوهندي حکوومهتي له قهڵاکاني حهسهن ئاوا و پاڵهنگان به شارستاني سنه گوغژزرانهوه وبه ئاوهدان کردني دهست پغژ کرد و قهڵاي حکوومهتي له سهر چغايغژک ههڵبهست و عهمارهتغژکي زۆر حهمام و مزگهوت وبازاڕ له دهرهوهي قهڵاو حهلووحهوشي بينا کرد وبه درووس کردني يهک رسته (ههڤۆ) کارغژز له دهشتي " سرنووي" له دۆرينگ ههزار ههنگاوي شار که له ساڵي 1309 ه ق به هۆي پهرهگرتني شار هاتبووه نغژو سنووري شارهوه ئاوي به نغژوان شارو مابهيني قهڵا هيدايهت کرد .
جغژگا ديتنيهکان : کري (بافت ) کۆنهي شاري سنه ، مزگهوتي دارولئيحسان ، مزگهوتي دارولئهمان (مزگهوتي والي) ، بازاڕي کۆنه و بازاري سهرتهپۆڵه ، مزگهوتي ڕهشي قڵابهيگي ، مزگهوتي ميرزا فهرهجوڵا ، قورئاني نهگڵ له مزگهوتي دغژهاتي نهگڵ ، مزگهوتي وهزير ، مزگهوتي خورشيد لهقا خاتوون ، مزگهوتي وهکيل ، مزگهوت و تهکيهي عهبدوڵڵا بهيگ ، مزگهوتي مهلا ئهحمهدي قيامهتي ، مزگهوتي ئاوغژههنگ ، کنيسهي سنه ، نزرگهي پير عومهر، نزرگهي هاجهرهخاتوون ، نزرگهي تاقه گوره، زغژوه (زيارهتگهي)شهرهفولمولک ، زغژوهي شغژخ نهجمهدين ، پردي قشڵاخ ، حهمامي پاشاخان ، حهمامي خان، حهمامي دووخهزغژنه ، حهمامي شووشه ، حهمامي سهلاحي ، حهمامي عهبدولخالق ، حهمامي وه کيلولمولک ، عهمارهتي ئاسيفي ديوان ، عهمارهت و باخي ئايهتوڵا مهردوخ ، عهمارهتي ئهمجهدولئهشراف ، عهمارهتي سهرههنگ ئازموودهي ئاردهڵان ، تغژکپڕاي عهمارهتي شغژخ محهمهد باقرغياسي ، خانووي گهلهداري ، خانووي موجتههيدي ، عهمارهتي موشيرديوان، خانووي مغژعمارباشي ، عهمارهتي مهلا لوتفووڵا شغژخولئيسلام ، عهمارهتي مهلغژکوتوجار، عهمارهتي وه کيلولمولک ، عهمارهتي خهسراوه ، بيناي شارهداري ، باخي ئهميريه ، باخي ئهمانيه ، ئاويهر، عهنتيکهخانهي سنه و عهنتيکهخانهي سروشتي.